 |
| Κοινωνικό Άγχος στην Εφηβεία |
Ελένη Κ. Τζαβέλα
Σημαντικό ποσοστό εφήβων αναφέρει αυξημένο άγχος σε
κοινωνικές καταστάσεις.
Μέσα από συμπεριφορικές αποφυγές κάποιοι από αυτούς
οδηγούνται σε ένα φαύλο κύκλο κοινωνικής δυσλειτουργίας, που μπορεί δυνητικά να
οδηγήσει στη Διαταραχή Κοινωνικού Άγχους (ΔΚΑ).
Σε επίπεδο πρόληψης
και πρώιμης παρέμβασης του κοινωνικού άγχους, δομημένες ομαδικές παρεμβάσεις
κοινωνικό-συναισθηματικής εκπαίδευσης (social and emotional learning) είναι εξαιρετικά αποτελεσματικές
και εφαρμόζονται με επιτυχία στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Επίσης, ομαδικές
δραστηριότητες, όπως δομημένες αθλητικές ή καλλιτεχνικές δράσεις, παρέχουν ευκαιρίες
για συμμετοχή σε ομάδες και κοινωνικές εμπειρίες. Τέτοιες εμπειρίες αποτελούν
ευκαιρίες μάθησης και επιφέρουν βελτίωση στις κοινωνικές δεξιότητες και την
κοινωνική αυτό-αποτελεσματικότητα των εφήβων. Η κοινωνική αυτό-αποτελεσματικότητα
(«κοινωνική αυτοπεποίθηση») με την σειρά της προάγει την κοινωνική
ενεργοποίηση, την εμπλοκή στα κοινωνικά δρώμενα και την αποκόμιση θετικών
κοινωνικών εμπειριών.
Σε επίπεδο ατομικής ή
ομαδικής θεραπείας, η γνωσιακή-συμπεριφορική
θεραπεία (ΓΣΘ) είναι η θεραπεία επιλογής για την ΔΚΑ. Η ΓΣΘ προσφέρει δομημένες ευκαιρίες μάθησης
κοινωνικών δεξιοτήτων μέσα από
συστηματική έκθεση σε κοινωνικές
καταστάσεις και βιωματική εκπαίδευση σε δεξιότητες επικοινωνίας. Επίσης, η
ΓΣΘ παρέχει ευκαιρίες αναδόμησης των
δυσλειτουργικών σκέψεων και ερμηνειών και ομαλοποίησης της συναισθηματικής
απαντητικότητας σε κοινωνικά ερεθίσματα.
Για τους εφήβους, η ΓΣΘ είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική στη θεραπεία και
επιφέρει αποδρομή των συμπτωμάτων σε 50-80% των περιπτώσεων.
Νεότερα δεδομένα
υποδεικνύουν ότι και εκπαιδευτικά «παιχνίδια» μέσω υπολογιστή, μπορεί να
τροποποιήσουν την τάση κάποιων νέων να εστιάζουν στα αρνητικά κοινωνικά
ερεθίσματα (πχ. αρνητικές εκφράσεις προσώπων) και να ερμηνεύουν αρνητικά τα
κοινωνικά ερεθίσματα. Επίσης, έχει δοκιμαστεί η διαδικτυακή έκθεση σε κοινωνικά ερεθίσματα μέσα από δομημένες διαδικτυακές αλληλεπιδράσεις (friending- chatting- sharing)
στα κοινωνικά δίκτυα με στόχο την σταδιακή εξοικείωση, με στόχο την
γενίκευση στο φυσικό κόσμο (offline).
Η αποτελεσματικότητα
της ΓΣΘ θεραπείας των εφήβων μπορεί να βελτιωθεί όταν οι γονείς τους συμμετάσχουν
σε ψυχο-εκπαίδευση ή άλλες παράλληλες οικογενειακές παρεμβάσεις. Στόχος της ψυχο εκπαίδευσης στις διαταραχές
άγχους είναι οι γονείς να ενημερωθούν για τους μηχανισμούς διαιώνισης των δυσλειτουργικών
συμπεριφορών και αποφυγών των έφηβων παιδιών τους και να κατανοήσουν τον ρόλο
των δικών τους πρακτικών. Για παράδειγμα, έχει τεκμηριωθεί ότι η
υπερπροστασία των γονέων είναι συνδεδεμένη με την κοινωνικό άγχος των παιδιών.
Οι υπερπροστατευτικοί γονείς συχνά «προστατεύουν» τα παιδιά τους από κινδύνους
του περιβάλλοντος, όπως εξόδους ή συμμετοχή σε κοινωνικά δρώμενα, με αποτέλεσμα
να στερούν από τα παιδιά τους σημαντικές ευκαιρίες κοινωνικής αλληλεπίδρασης
και μάθησης. Στα
πλαίσια της ψυχοεκπαίδευσης, οι γονείς εκπαιδεύονται σε εναλλακτικούς τρόπους γονεϊκής διαχείρισης,
ώστε να παρέχουν τις συνθήκες που θα διευκολύνουν την θεραπεία του παιδιού
τους. Σημαντικός είναι ο ρόλος των γονέων και στη γενίκευση των θεραπευτικών
οφελών.